Bağımlılık
Bağımlılık nedir?
Bağımlılık, beyin devreleri, genetik, çevre ve bireyin yaşam deneyimleri arasındaki karmaşık etkileşimleri içeren tedavi edilebilir, kronik bir tıbbi hastalıktır. Bağımlılığı olan kişiler, madde kullanır veya zorlayıcı hale gelen ve genellikle zararlı sonuçlara rağmen devam eden davranışlarda bulunurlar. Kullanılan bazı maddeler esas amaçları dışında kullanılmaya başlanır. Uyku, psikiyatrik hastalığa bağlı semptomların giderilmesi ya da sakinleşme amaçlı alkol kullanımı gibi durumlar buna örnektir. Kullanılan madde veya davranış esas amacı dışına çıkmaya başlar. Madde giderek daha fazla kullanılır ya da madde kullanmadan geçen günler giderek azalır. Kullanılan maddenin etkisi altında davranışta değişiklikler gözlenebilir.
Bağımlılık belirtileri nelerdir?
Yoğun arzu, kontrol kaybı, bırakınca yoksunluk, kullanılan madden ya da tekrarlayan davranıştan zarar görmesine rağmen (ör: alkollü araba kullanma, alkol etkisiyle uyuya kalma, ertesi gün işini yapmakta zorluk, madde kullanılmadığında işini ve sosyal yaşantısını yapmakta zorluk, çevresine veya kendine zarar verici davranışlar, tıbbi durumunda kötüleşmeye rağmen kullanmaktan kendini alıkoyamamak) devam etme.
Alkol bağımlılığı nedir?
Alkol kullanımının kişinin yaşamını bozacak düzeye gelmesi ya da amacı dışında kullanımı(uyumak, sakinleşmek, unutmak vs…) ya da giderek daha yüksek miktarda kullanılması ve kontrol edilememesi (ör: kullanmadığı zamanlarda sıkıntı, uykusuzluk, sinirlilik, titreme gibi belirtilerin olması) ya da her seferinde planlanandan daha fazla kullanıp tıbbi ya da davranış sorunları sergileme (alkollü araç kullanımı, riskli davranışlar, kendine ya da çevreye zarar verecek davranışlar, sosyal ya da mesleki yaşamının olumsuz etkilenmesi) ile kendini gösterebilir
Madde bağımlılığı nedir?
Uyuşturucu maddelerin sürekli ve zararlı biçimde kullanılmasıdır. Bunlar her türlü madde olabilir. Esrar kullanımı da madde kullanımı içinde sayılmaktadır.
Bağımlılık tedavi edilir mi?
Evet, ilaç, psikoterapi, psikoeğitim ve sosyal destekle tedavi mümkündür. Çoğunlukla öncesinde bir arınma (detoksifikasyon) tedavisi gereklidir.
Bağımlılık beyni nasıl etkiler?
Beynin ödül, motivasyon ve kontrol merkezlerinde değişiklik yapar. Davranış değişikliklerine neden olur. Genelde bir veya daha fazla alandaki(iş, sosyal, akademik vs...) işlevselliğini bozar. Bazı madde kullanımlarının oluşturduğu bozukluklar uzun vadede ve kişinin kendi kendine fark edemeyeceği şekilde yavaş yavaş ortaya çıkar.
Bağımlılık kalıtsal mıdır?
Genetik yatkınlık rol oynar, ama çevre ve deneyimler de çok etkilidir. Özellikle kalıtsal aktarımı (davranışları öğrenme, bağımlılığa yatkınlığı arttıracak davranış özellikleri gibi) vardır.
Bağımlılıktan kurtulmak ne kadar sürer?
Kişiden kişiye ve kullanılan maddelere göre çok değişir; genellikle kısa süreli bir arınma ve uzun süreli ayaktan tedavi ve takip gerekir.
Davranışsal bağımlılık nedir?
Oyun, internet, kumar, alışveriş gibi davranışların kontrolsüz yapılmasıdır. Giderek hastanın hayatının önemli bir parçası olmaya, bu davranıştan zarar görmeye başlar. (maddi kayıplar, diğer alanlardaki işlevselliğinde azalma, sosyal ilişkilerinde kötüleşme gibi) Her seferinde bu davranıştan daha fazla gerilim, pişmanlık duyguları hissedebilir ancak bir süre sonra davranış şekli tekrar eder. Genellikle kaygılı durumlarda bağımlı davranış artar.
Bağımlılık önlenebilir mi?
Erken eğitim, riskli grupların desteklenmesi ve farkındalık ile önlenebilir. Ayrıca ailelerin psikoeğitimi de koruyucu rol oynar. Kliniğimizde bu amaçla geliştirilmiş bir psikoeğitim program da yer almaktadır.
Doç. Dr. İsmail Mete Şaylan
Psikiyatri Uzmanı
